Bạn có thực sự hiểu mình như bạn nghĩ?
Làm sao để tìm kiếm phiên bản tốt nhất của chính mình?
Tâm trí của chúng ta quá bận rộn với rất nhiều suy nghĩ đến và đi hàng ngày, đến nỗi chúng ta thường ít khi dừng lại và quan sát bản thân.
Bạn bị khách hàng từ chối…
Bạn gặp phải sự cố không mong đợi trong lúc tổ chức một buổi workshop…
Bạn mất đi một mối quan hệ vì một số hiểu lầm và cảm thấy bị tổn thương…
Bạn nhận được một lời nhận xét tiêu cực của người khác…
Và bạn phản ứng thế nào?
Bạn cảm thấy buồn bã, lo lắng, tự trách mình kém cỏi, không đủ tốt.
Bạn dằn vặt bản thân vì đã không chuẩn bị kỹ lưỡng, vì đã mắc sai lầm.
Bạn thu mình lại, quên đi những mục tiêu quan trọng khác.
Bạn chỉ muốn "chiến đấu" lại, bảo vệ bản thân bằng mọi giá.
Chúng ta bị cuốn vào vòng xoáy của cảm xúc khó chịu như tức giận, buồn bã, lo lắng, và đưa ra những quyết định hấp tấp, thiếu suy nghĩ. Những phản ứng tự động này thường không mang lại hiệu quả mà còn làm mọi chuyện trở nên tồi tệ hơn.
Chúng ta phòng thủ, đổ lỗi, hoặc chìm đắm trong tiêu cực, bởi vì ta không muốn đối diện với những thiếu sót của bản thân.
Nhưng nếu chúng ta có thể dừng lại, quan sát và thấu hiểu những cảm xúc đang diễn ra bên trong mình, chúng ta hoàn toàn có thể thay đổi cách phản ứng và tạo ra những kết quả tích cực hơn.
Thay vì buồn bã, đau khổ chúng ta có thể nhìn nhận thất bại như một cơ hội để học hỏi và trưởng thành. Phân tích những gì đã xảy ra, rút ra bài học kinh nghiệm và tìm cách cải thiện bản thân.
Thay vì tự dằn vặt chúng ta chấp nhận rằng sai lầm là một phần của cuộc sống. Tha thứ cho bản thân, tập trung vào việc giải quyết vấn đề và tìm cách phòng tránh những sai lầm tương tự trong tương lai.
Thay vì thu mình lại, chúng ta tìm đến sự hỗ trợ từ những người thân hoặc chuyên gia để vững vàng với những mối quan hệ mới
Thay vì tức giận chúng ta biết hít thở sâu, bình tĩnh lại và nhìn nhận tình huống một cách khách quan, tìm hiểu nguyên nhân của vấn đề và tìm kiếm giải pháp cùng nhau.
Và bạn có tò mò muốn biết làm thế nào để chúng ta có thể có được những kết quả đó? Câu trả lời sẽ được giải đáp trong chuỗi bài viết về sự tự nhận thức. Và đây là phần đầu tiên: Hành trình soi chiếu bản thân
Giờ, trước khi đọc tiếp bài, mình muốn có một câu hỏi dành cho bạn:
Bạn có thường xuyên tự hỏi và suy ngẫm lại về những điều bạn đang làm, những điều đang diễn ra trong cuộc sống của bạn? Và bạn có thể làm điều gì tốt hơn?
Nếu câu trả lời là có, xin chúc mừng! Bạn đang thực hành một trong những siêu kỹ năng của thế kỷ 21 – Kỹ năng tự nhận thức – liên quan đến việc nâng cao hiệu suất và hạnh phúc.
Nhưng dù câu trả lời là gì thì mình tin chắc rằng bài viết này hoàn toàn phù hợp với bạn.
Tự nhận thức là gì?
Lý thuyết về tự nhận thức (Duval & Wicklund, 1972) được xây dựng dựa trên ý tưởng rằng bạn không phải là suy nghĩ của bạn, mà là chủ thể quan sát chính suy nghĩ của mình.
Chúng ta có thể sống cả ngày mà không cần phải suy nghĩ thêm về bản thân mình, chỉ cần cảm nhận và hành động theo ý muốn. Tuy nhiên, chúng ta cũng có thể tập trung sự chú ý vào bản thân mình và đánh giá suy xét xem liệu chúng ta có đang suy nghĩ, cảm nhận và hành động như chúng ta “nên làm” hay chúng ta có đang tuân theo các tiêu chuẩn và giá trị của mình hay không. Điều này giúp chúng ta đánh giá tính đúng đắn của suy nghĩ và hành vi của mình và từ đó điều chỉnh hành vi, niềm tin khi cần thiết.
Vậy tự nhận thức là gì?
Theo hai nhà tâm lý học Shelley Duval và Robert Wicklund định nghĩa, tự nhận thức là "khả năng soi chiếu bản thân, nhìn nhận một cách khách quan về những suy nghĩ, cảm xúc, hành vi của mình và xem xét cách hành vi đó phù hợp với các tiêu chuẩn và giá trị đạo đức của bạn thế nào."
Hãy tưởng tượng tự nhận thức như một chiếc gương soi, phản chiếu chân thực những gì đang diễn ra trong tâm hồn bạn. Nó giúp bạn trả lời những câu hỏi quan trọng: "Tôi là ai?", "Tôi đang làm gì?", và "Tại sao tôi lại làm như vậy?".
Đừng nhầm lẫn tự nhận thức với tự ý thức
Tự nhận thức đôi khi bị nhầm lẫn với tự ý thức về bản thân, nhưng có một sự khác biệt quan trọng giữa chúng.
Tự ý thức về bản thân là trạng thái nhạy cảm quá mức với cách cư xử, hành vi hoặc ngoại hình của chính bạn. Nó thể hiện sự bận tâm thái quá đến cách chúng ta xuất hiện trước mặt người khác, và có thể dẫn đến sự tự nghi ngờ, căng thẳng và sợ mắc lỗi.
Tự ý thức về bản thân hướng sự chú ý của chúng ta ra bên ngoài. Nó khiến chúng ta lo lắng về cách người khác đang nhìn nhận về mình. Và vì thế, thường dẫn đến tự chỉ trích, so sánh, sợ bị từ chối, sợ bị phán xét hoặc thất bại.
Trong khi đó, tự nhận thức tập trung vào sự tự vấn và khám phá sâu sắc những suy nghĩ, cảm xúc và động lực của chúng ta cũng như nhận diện các khuôn mẫu, lối cư xử của mình và tác động của hành vi của bạn đối với người khác.
Tự nhận thức hướng sự chú ý của chúng ta vào bên trong, cho phép chúng ta có được những hiểu biết sâu sắc và đưa ra những lựa chọn có ý thức phù hợp với những giá trị của mình. Nó không phải là sự phán xét hay chỉ trích, mà là sự quan sát và chấp nhận. Khi bạn có tự nhận thức, bạn sẽ hiểu rõ về những điểm mạnh, điểm yếu, giá trị và động lực của bản thân, từ đó đưa ra những lựa chọn đúng đắn và sống một cuộc sống có ý nghĩa.
Tự nhận thức là một trong những yếu tố quan trọng nhất của trí thông minh cảm xúc. Nó cung cấp cho bạn khả năng hiểu và kiểm soát cảm xúc và hành động của chính mình, đồng thời giúp bạn hiểu cách chúng ảnh hưởng đến cảm xúc và hành động của người khác.
Tự nhận thức – Cánh cửa mở ra việc thay đổi sự trì hoãn bên trong bạn
Đọc đến đây, bạn có thắc mắc là tự nhận thức thì liên quan gì đến trì hoãn, thói quen và tự kỷ luật?
Nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, trì hoãn chính là một dạng "thất bại trong việc tự điều chỉnh", mà gốc rễ của nó nằm ở việc thiếu khả năng tự nhận thức (nghiên cứu của Sirois & Pychyl, 2013).
Khi chúng ta tự nhận thức, chúng ta sẽ dễ dàng xác định được những nguyên nhân sâu xa khiến mình trì hoãn. Có thể đó là do sợ thất bại, thiếu động lực, hoặc đơn giản là không biết bắt đầu từ đâu.
Với những người trì hoãn, khi đối mặt với một nhiệm vụ mà “Mình không thích nó” hoặc “Mình không muốn làm”, “Nó khó quá”, “Mình không thể làm được”, thay vì tìm kiếm giải pháp thì họ lại: NÉ TRÁNH NHIỆM VỤ VÀ TÌM KIẾM SỰ HÀI LÒNG TỨC THÌ.
Đó là lý do mà mỗi khi nhận nhiệm vụ khó nhằn bạn lại:
Dán mắt vào điện thoại, lướt fb, tóp tóp
Chơi game, xem phim hay nghe nhạc
Làm những việc chẳng liên quan dù nó không quan trọng cũng không khẩn cấp
Tìm kiếm cách chữa lành vì cảm thấy mình đang bị căng thẳng
THỰC TẾ THÌ đó chỉ là cách bạn đưa mình đến một thế giới khác, nơi mọi thứ luôn dễ dàng, tốt đẹp và đúng đắn.
Bạn không nắm rõ được những lo lắng, căng thẳng ấy đến từ đâu. Tại sao lại có?
Bạn không biết phải đối mặt với nó như thế nào? Làm sao để vượt qua?
Bạn quên đi mất dù việc ấy khó nhưng nó lại quan trọng với công việc/ cuộc sống của mình như thế nào…
Có quá nhiều thứ bạn không biết nó đang xảy ra bên trong mình.
Với khả năng tự nhận thức cao, chúng ta có thể giành lại quyền kiểm soát và thay đổi cuộc chơi với trì hoãn. Khoa học đã chứng minh rằng, tự nhận thức là bước cơ bản đầu tiên, đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình tự điều chỉnh cần thiết để bắt đầu hành động có mục tiêu khi sự trì hoãn đã trở thành phản ứng theo thói quen.
Nhiều nghiên cứu cho thấy, những người có khả năng tự nhận thức tốt hơn có xu hướng ít trì hoãn hơn và đạt được mục tiêu của họ thường xuyên hơn. Ví dụ, một nghiên cứu của Đại học California, Berkeley, chỉ ra rằng sinh viên có mức độ tự nhận thức cao hơn có khả năng hoàn thành bài tập đúng hạn và đạt điểm cao hơn trong các kỳ thi.
Khi có khả năng tự nhận thức tốt, chúng ta có thể:
Nhận diện những thói quen trì hoãn của bản thân: Chúng ta có thể xác định những tình huống, nhiệm vụ nào thường khiến chúng ta trì hoãn, những cảm xúc nào thường dẫn đến trì hoãn, và những chiến lược nào thường sử dụng để trì hoãn.
Hiểu rõ nguyên nhân của sự trì hoãn: Chúng ta có thể khám phá những nguyên nhân sâu xa đằng sau thói quen trì hoãn của bản thân, ví dụ như sự lo lắng, sợ thất bại, cầu toàn, thiếu động lực, hoặc kỹ năng quản lý thời gian kém…
Lựa chọn những chiến lược phù hợp để chống lại sự trì hoãn: Khi đã hiểu rõ bản thân, chúng ta có thể lựa chọn những chiến lược phù hợp nhất để chống lại sự trì hoãn, ví dụ như chia nhỏ nhiệm vụ lớn thành những nhiệm vụ nhỏ hơn, đặt ra thời hạn cụ thể, loại bỏ những yếu tố gây xao nhãng, hoặc tự thưởng cho bản thân khi hoàn thành nhiệm vụ.
Thay đổi suy nghĩ: Tự nhận thức giúp chúng ta nhận ra những suy nghĩ tiêu cực và có chiến lược thay thế chúng bằng những suy nghĩ tích cực hơn. Ví dụ, thay vì nghĩ "Mình không thể làm được", chúng ta có thể nghĩ "Mình sẽ cố gắng hết sức". Bạn cũng sẽ dễ dàng kiểm soát suy nghĩ và hành động của mình hơn, từ đó xây dựng những thói quen tốt và duy trì chúng một cách nhất quán.
Giờ thì chắc hẳn bạn rất sốt ruột muốn biết làm thế nào để nâng cao sự tự nhận thức?
Đừng lo, chúng ta sẽ đi đến phần đó.