Khi nào nỗi sợ sẽ hết? Câu trả lời có thể khiến bạn bất ngờ?
Sự thật về nỗi sợ (phần 2)
"Khi nào thì em sẽ không còn sợ nữa?"
Đây là một trong những câu hỏi mà mình hay nhận được khi viết chuỗi bài về nỗi sợ và sự trì hoãn.
Và câu trả lời có thể khiến bạn ngạc nhiên: Nỗi sợ sẽ không bao giờ hoàn toàn biến mất. Và điều này không phải là một tin xấu, ngược lại nó là MỘT TIN TỐT.
Nỗi sợ là một phần không thể thiếu trong hệ thống bảo vệ tự nhiên của chúng ta, được lập trình sâu trong não bộ, đặc biệt là ở vùng hạch hạnh nhân (amygdala). Đây là "trung tâm cảnh báo" giúp bảo vệ chúng ta khỏi các nguy hiểm. Nó hoạt động cực kỳ hiệu quả, đến mức đôi khi nó còn được kích hoạt ngay cả khi không có mối nguy hiểm thực sự.
Trong quá trình làm việc với rất nhiều khách hàng, mình thấy mọi người thường kỳ vọng rằng: nỗi sợ sẽ biến mất tự nhiên vào một ngày nào đó hoặc là chỉ cần “nghĩ tích cực” là có thể hết sợ.
Tuy nhiên, từ góc độ khoa học thần kinh, đây là một hiểu lầm sâu sắc.
Tại sao không thể chỉ "nghĩ tích cực" để hết sợ?
Nghiên cứu của LeDoux (2015) về vai trò của hạch hạnh nhân cho thấy rằng nỗi sợ không chỉ đơn thuần là một cảm xúc. Thực tế, đó là một cơ chế sinh tồn được mã hóa sâu trong DNA của chúng ta. Cụ thể hơn, đây là quá trình mà:
Hạch hạnh nhân liên tục quét môi trường để tìm kiếm các mối đe dọa tiềm tàng
Khi phát hiện nguy hiểm (dù là thực sự hay chỉ là nhận thức), nó kích hoạt phản ứng "chiến đấu hoặc bỏ chạy"
Giải phóng cortisol (hormone căng thẳng) và adrenaline (hormone giúp cơ thể sẵn sàng phản ứng mạnh mẽ), khiến chúng ta có thể hành động nhanh chóng
Vỏ não trước trán (prefrontal cortex) - trung tâm ra quyết định lý trí - sẽ tạm thời bị ức chế.
Điều này giải thích tại sao việc “nghĩ tích cực” đơn thuần không thể xóa bỏ nỗi sợ. Bạn đang cố gắng dùng logic để giải quyết một phản ứng sinh lý — một phản ứng mà não bộ và cơ thể đã được lập trình để kích hoạt trong những tình huống căng thẳng.
Ví dụ, bạn không thể bảo cơ thể mình ngừng phản ứng sợ hãi khi đang đối diện với một con hổ chỉ bằng cách “nghĩ rằng mình an toàn” – bởi vì não bộ của bạn không nghe theo lý trí trong những tình huống này. Não bộ sẽ ưu tiên các phản ứng sinh tồn ngay lập tức, để bảo vệ bạn, thay vì cho bạn thời gian để suy nghĩ hoặc phân tích lý thuyết.
Một trong những điều thú vị nhất mà khoa học thần kinh mang lại là khái niệm neuroplasticity (tính dẻo thần kinh) – khả năng của não bộ thay đổi và hình thành các kết nối thần kinh mới.
Điều này có nghĩa là não bộ không phải là một cấu trúc cố định mà có thể linh hoạt, thích ứng và phát triển theo thời gian. Đây là một phát hiện quan trọng, vì nó chỉ ra rằng chúng ta có thể "tái lập trình" não bộ của mình để phản ứng với nỗi sợ một cách hiệu quả hơn.
Thay vì cố gắng "xóa bỏ" nỗi sợ, chúng ta có thể xây dựng những mạch thần kinh mới, tạo ra những phản ứng thay thế để đối phó với những tác nhân gây sợ hãi.
Nỗi sợ của bạn giống như cơ thể của bạn vậy. Bạn không thể một sớm một chiều mà giảm 20kg. Bạn cũng không thể chỉ trong vài ngày mà có được cơ bụng 6 múi. Đó là một quá trình. Khi bạn bắt đầu tập thể dục, cơ thể bạn sẽ cảm thấy mệt mỏi, đau nhức và khó khăn, nhưng sau một thời gian, với sự kiên trì, cơ thể bạn trở nên mạnh mẽ hơn. Các cơ bắp sẽ dần được phát triển và bạn có thể chịu đựng các bài tập khó hơn mà không cảm thấy quá sức.
Tương tự như vậy, não bộ của bạn cần thời gian và sự luyện tập để xây dựng những con đường thần kinh mới. Nhưng điều thú vị là: Ngay cả khi bạn đã có được vóc dáng như ý, bạn vẫn cần duy trì chế độ ăn uống và tập luyện. Nếu không, cơ thể sẽ quay về trạng thái cũ. Và não bộ cũng vậy. Nếu bạn dừng việc luyện tập đối phó với nỗi sợ, các mạch thần kinh mới mà bạn đã tạo ra sẽ yếu đi, và não bộ sẽ quay lại với những phản ứng cũ, khiến nỗi sợ lại chi phối hành động của bạn.
Để giữ được sự dẻo dai tinh thần, bạn cần duy trì việc đối mặt với nỗi sợ một cách thường xuyên. Đây là lý do tại sao việc xây dựng "cơ bắp tinh thần" không phải là một quá trình ngắn hạn mà là một hành trình dài, đòi hỏi sự kiên nhẫn và quyết tâm.
Nghiên cứu fMRI và cách người thành công đối diện với nỗi sợ
Có một nghiên cứu thú vị về não bộ được thực hiện bằng phương pháp fMRI (functional Magnetic Resonance Imaging) đã chỉ ra rằng: Người thành công khác biệt ở chỗ họ không cố gắng dập tắt tín hiệu từ hạch hạnh nhân. Thay vào đó, họ học cách để vỏ não trước trán duy trì hoạt động song song với những tín hiệu này.
Điều này cho thấy rằng mục tiêu không phải là "không sợ", mà là phát triển khả năng thực thi trong trạng thái căng thẳng sinh lý.
Đó là lý do tại sao Mai không tập trung vào việc "loại bỏ nỗi sợ" cho khách hàng mà thay vào đó xây dựng năng lực để vận hành hiệu quả ngay cả khi - và đặc biệt là khi - nỗi sợ xuất hiện. Bạn chỉ phát triển "cơ bắp tinh thần" đủ mạnh để vận hành hiệu quả ngay cả khi đang sợ.
Vì vậy, đừng mong đợi nỗi sợ sẽ biến mất. Thay vào đó, hãy bắt đầu “tập gym tinh thần” ngay hôm nay. Cũng giống như việc cơ thể bạn không thể mạnh mẽ ngay lập tức mà phải qua quá trình luyện tập lâu dài, tâm trí của bạn cũng cần được "rèn luyện" để có thể vận hành hiệu quả ngay cả khi đối mặt với nỗi sợ.
Mỗi lần bạn đối diện với nỗi sợ, bạn không chỉ đang đối mặt với một cảm giác, mà bạn đang xây dựng sức mạnh tinh thần. Bạn đang phát triển "cơ bắp tinh thần" đủ mạnh để không chỉ chịu đựng mà còn vận hành hiệu quả trong khi đang sợ hãi. Và đó mới chính là con đường bền vững để bạn đạt được những thành tựu lớn trong cuộc sống.
Tập trung vào năng lực, không phải vào việc loại bỏ nỗi sợ
Một trong những điều quan trọng nhất khi đối diện với nỗi sợ là không cần phải đợi nó biến mất rồi mớ hành động. Rất nhiều người, khi bắt đầu đối mặt với sự lo lắng hay căng thẳng, thường chờ đợi một ngày nào đó khi họ cảm thấy tự tin, không còn sợ hãi nữa để bắt đầu. Tuy nhiên, sự thật là bạn không cần phải cảm thấy sẵn sàng, tự tin hay hết sợ mới có thể hành động.
Thay vào đó, hãy tập trung vào việc xây dựng khả năng đối phó với nỗi sợ và học cách hành động mặc dù có cảm giác sợ hãi - giống như cách những người thành công đã làm.
Một cách tuyệt vời để thay đổi mối quan hệ của bạn với nỗi sợ là nhìn nhận nó như một người bạn – một người luôn lo lắng và thận trọng, nhưng cũng có một mục đích tốt đẹp: bảo vệ bạn.
Nỗi sợ không phải là một kẻ thù cần phải loại bỏ, mà là một tín hiệu sinh học, một cảnh báo mà cơ thể bạn gửi đến để giữ bạn an toàn. Nỗi sợ có thể giống như một người bạn đồng hành, luôn sẵn sàng nhắc nhở bạn về những rủi ro, nhưng lại cũng đồng thời muốn bạn thành công và đạt được điều tốt đẹp.
Khi bạn bắt đầu nhìn nhận nỗi sợ theo cách này, bạn sẽ không còn cảm thấy căng thẳng hay mệt mỏi với cảm giác lo lắng đó. Thay vì chống lại nó, bạn có thể đối diện với nỗi sợ bằng một thái độ nhẹ nhàng hơn.
Một cách đơn giản để làm điều này là khi bạn cảm nhận được nỗi sợ đang xuất hiện, hãy mỉm cười và nói với chính mình: "Cảm ơn vì đã quan tâm, nhưng mình vẫn sẽ làm điều này."
Câu nói này không chỉ giúp bạn giảm bớt sự lo lắng mà còn gửi đi thông điệp mạnh mẽ sợ hãi là tự nhiên, nhưng bạn vẫn sẽ tiếp tục hành động, vì bạn biết rằng mỗi bước tiến sẽ giúp bạn phát triển hơn.
Can đảm thực sự không phải là không có nỗi sợ. Can đảm không phải là việc loại bỏ cảm giác lo lắng hay sợ hãi, mà là khả năng hành động dù bạn có sợ hãi.
Bạn không cần phải cảm thấy sẵn sàng mới hành động.
Bạn không cần phải cảm thấy tự tin mới bắt đầu.
Bạn không cần phải hết sợ mới dám thử.
Hãy học cách sống và hành động trong sự hiện diện của nỗi sợ. Bởi vì, chính trong những khoảnh khắc đối diện với nỗi sợ, bạn sẽ khám phá ra sức mạnh thực sự của mình!
Thanh Mai
---------
Bạn đang đọc bài viết miễn phí của bản tin TỰ KỶ LUẬT. Nếu bạn muốn khám phá sâu hơn về chủ đề này, hãy nhanh tay đăng ký bản tin trả phí ngay hôm nay.
Bản tin được xây dựng và phát triển bởi Thanh Mai, chuyên gia khai vấn về kỷ luật, thói quen và vượt qua trì hoãn.
Các chương trình và sự kiện của Mai bạn có thể bạn quan tâm: